شكى نيست كه نوابغ و قهرمانان نظامى و سياسى تاريخ مانند «سكندر و نادر و ناپلئون» در گردش چرخ تاريخ نقش مؤثرى داشته اند، ولى بايد ديد كه تا چه اندازه مؤثر بوده اند.

برخى در نقش نوابغ افراد مىورزند و آنان را معماران تاريخ و سازنده آن، و جهت دهنده تاريخ انگاشته اند به گونه اى كه مى پندارند كه اين نوابغ جهت تاريخ را به هر طرف كه مى خواستند، سوق مى دادند، و اگر فكر و انديشه آنان نبود، جامعه هاى كنونى به شكل فعلى وجود نداشت.

مى گويند: در ميان هر ملتى نوابغ تاريخ وجود دارد و وجود هر ملتى مرهون وجود نوابغ خويش مى باشد، اگر چنين نوابغى وجود نداشتند، از چنين ملت ها خبرى نبود، اگر ناپلئون نبود، فرانسه اى وجود نداشت، اگر لنين نبود، شوروى سابق در كار نبود.

در اين نظريه براى نوابغ سنگ تمام گذارده شده و نقش افراد ديگر كاملا مورد انكار قرار گرفته است، در صورتى كه اگر ملت ها و افراد جامعه وجود نداشتند و يا از خصال برازنده اى برخوردار نبودند، قطعاً نوابغ بى بازو بوده و نمى توانستند كارى را صورت دهند. حق اين است كه در عين اعتراف به نقش نوابغ در حركت تاريخ، حقوق افراد ديگر نيز شناخته شود و چنين بگوييم:

نوابغ، آن دسته از افراد استثنايى هستند كه طبيعت جامعه و قوانين حاكم بر آن را، بهتر از ديگران مى شناسند و همان كارى را كه نوابغ علم و صنعت در زمينه علوم انجام مى دهند، اين گروه نيز در جامعه انجام مى دهند.