است كه در مدلول آن علامت است و همان لفظ، نسبت به معانى مذكوره بعد از آن علامت يا پارسى است اگر بى علامت باشند و يا لغتى است عليحده كه علامت آن هم بعد از معانى مابعدى مذكور گرديده و علائم لغات متفرّقه موافق لوحه ذيل است:

لغاتعربىتركىزندىرومىسريانى

علاماتعركىندمىسر

لغاتيونانىفرانسهلاتينمغولىعلاماتنانسهتينمغ

و غير از لغات مزبوره، ساير لغات را به جهت قلّت آن ها به نام صريح خود نوشته و لغات پارسى را مطلق و بى علامت نوشتيم.

دستور پنجم: بدان ـ ايّدك اللّه ـ كه به جهات عديده، شيوه مرضيّه اختصار را در اين كتاب مسلوك داشتيم كه بعضى از آن ها را مذكور داريم:

1) به حسن ظنّ ناظرين اعتماد كرده و در ترجمه لغات به ذكر شاهد و بيّنه نبپرداختيم.

2) در مصادر، فقط به ترجمه معنى مصدرى قناعت كرده و مانند برهان و غيره، به ترجمه مشتقّات آن نپرداختيم زيرا كه بعد از استكشاف قواعد مشتقّات، موافق آنچه در مباحث آيين سيّم مذكور افتاد اصلا حاجت به ترجمه مشتقّات نداريم مثلا بعد از آن كه ترجمه «دوختن» مكشوف گرديد، معنى «دوخت»، «دوزنده» و «بدوز» و «مى دوزد» و مانند اين ها از قواعد ممهّده در مباحث مذكوره هم مبيّن شده و ذكر عليحده آن ها تطويل بلاطائل خواهد شد، مگر اين كه آن لفظ مشتقّ علاوه بر معنى اشتقاقى، يك معنى مستقلّى هم داشته باشد كه در اين صورت، آن لفظ را به جهت بيان معنى مستقلّ غير اشتقاقى آن بايد مذكور داشت و شايد معنى اشتقاقى هم استطراداً مذكور گردد چنانچه در لفظ «ديده» كه علاوه بر معنى اشتقاقى آن ـ كه اسم مفعول از ديدن است ـ معنى ديگرى هم دارد كه در محلّ خود، مذكور و به جهت بيان همان معنى لابدّاً بايد بعد از ترجمه لفظ «ديدن» مستقلاًّ مذكور گردد.

3) در برهان و غيره، ترجمه و معنى الفاظ مترادفه را كه به يك معنى هستند، در هر يك از آن ها نوشته اند مثلا يك ترجمه را در «ركاسه» نوشته اند و در «ركاشه» هم ـ كه به همان معنى است ـ همان ترجمه را مشروحاً نوشته، پس از آن در هريك از «ريكاسه» و «ريكاشه» و «سيخول» و مانند آن ها ـ كه همه به يك معنى هستند ـ همان ترجمه را نوشته و هكذا ترجمه آزخ و آژخ و اَزَخ و اَژَخ و زخ و ژخ و مانند آن ها را ـ كه همه به يك معنى هستند ـ در هر يك از آن ها مشروحاً نوشته و هكذا و هكذا; و اين روش، چنانچه مى بينى به چه اندازه تضييع وقت عزيز و منافى صرفه مالى است وليكن در اين كتاب ترجمه چندين لفظ مترادف را كه به يك معنى هستند، غالباً در يكى از آن ها مشروحاً نوشته و در ساير مترادفات آن ها از شرح زايد صرف نظر نموده و به همان لفظ كه معنى مشترك مزبور در ترجمه اش نگارش يافته، ترجمه نموديم مثلا بعد از آن كه ترجمه «سيخول» كاملا نوشته شد، ديگر همان ترجمه را در «ركاسه» و «ركاشه» و مانند آن ها اعاده نكرده و در ترجمه آن ها تنها به ذكر «سيخول» اكتفا نموديم و هكذا در ساير موارد; و اين