باشيم- ببينيم آيا واقع و نفس الامر كه مفاهيم- و محتويات فكرى و ذهنى ما از آنها حكايت مى‌كند- موقت است يا دائمى- .

ترديدى نيست كه واقع و نفس الامرى كه- قضيه ذهنى از آن حكايت مى‌كند- ممكنست موقت باشد و ممكنست دائمى- مثلا واقعيتهاى خاص مادى در عالم خارج موقت است- زيرا ماده و روابط اجزاء آن دائما در تغيير است- در طبيعت يك چيز در دو لحظه بيك حال باقى نمى‌ماند- هر واقعيتى براى يك مدت محدود- در صحنه طبيعت ظاهر مى‌شود و از بين ميرود- اين نوع واقعيتها موقت و زائل شدنى است- .

ولى يكنوع واقعيتهاى مستمر و ابدى در خود طبيعت است- قطع نظر از ما وراء الطبيعه مثل واقعيت حركت- و اگر بگوئيم ماده در حركت است- از يك امر مستمر و دائمى حكايت كرده‌ايم- در منطق قديم در باب قضايا- كه بحث از دوام و ضرورت و غيرها مى‌شد- مقصود اين نوع دوام بود- كه خاصيت بعضى از واقعيتها است- و اين نوع از دوام مربوط بمطلب ما نيست- .

پس واقعيتهاى خارج از ذهن- ممكنست موقت باشند و ممكنست دائمى- .

حالا ببينيم آيا حقايق موقت است يا دائمى- يعنى آيا مطابقت مفاهيم و محتويات ذهنى- با واقع و نفس الامر خواه موقت و خواه دائمى- موقت است يا دائمى البته نمى‌تواند موقتى باشد- زيرا هر چند مفاهيم و محتويات ذهنى- يك واقعيت متغير را كه مربوط بيك لحظه خاص- از زمان است بيان كند- مطابقت آن محتوى ذهنى با واقع خود ابدى است- اختصاصى بيك لحظه معين از زمان ندارد- .

و به عبارت روشن‌تر آنچه مقيد و محدود به زمان است- واقعيت خارجى است- نه مطابقت مفهوم ذهنى با آن واقعيت خارجى- مثلا موقعى كه مى‌گوييم ارسطو در قرن چهارم- قبل از ميلاد شاگرد افلاطون بوده است- يكى از روابط متغير اجزاء طبيعت را بيان كرده‌ايم- زيرا شاگردى ارسطو پيش افلاطون - مربوط بيك قطعه خاص از زمان است- قرن چهارم قبل از ميلاد- .

اما اين حقيقت كه در فكر ما آمده- هميشه و دائما صادق است- و با واقع خود مطابقت دارد- يعنى در همه زمانها صادق است كه ارسطو - در قرن چهارم قبل از ميلاد شاگرد افلاطون بوده است- .

مثال بالا يك حقيقت تاريخى بود- مربوط بيك واقعيت مادى متغير- اين بيان در باره جميع حقائق اعم از رياضى و فلسفى- خواه مربوط بيك واقعيت متغير باشد- و خواه دائمى صادق است- .

در منطق قديم در باب برهان- كه بحث از دوام و صروف مى‌شد- مقصود