نتيجه

اين بيان نتيجه مى‌دهد كه علم بنفس مادى نيست- و بالاتر از اين نتيجه مى‌دهد- كه نفس خودش علم به خودش مى‌باشد- يعنى واقعيت علم و واقعيت معلوم- در مورد نفس يكى است و از اينجا است كه- فلسفه اين نوع ادراك را علم حضورى- با ادراكات ديگر مباين شمرده- و مطلق علم را بدو قسم تقسيم مى‌نمايد- 1-علم حصولى 2-علم حضورى- .

بعنوان حقيقت خود مى‌شناسد- يك حقيقت وحدانى ثابتى است- كه جميع حالات نفسانى مظاهر وى هستند- و از خواص عمومى ماده مجرد و مبرا مى‌باشد- .

دكتر ارانى براى فرار از اشكال ثبات- و عدم تغيير كه از خواص روح است- و با خواص عمومى ماده تطبيق نمى‌كند- و ساير اشكالات دچار تناقض گوئى شديدى شد- در صفحه 106 پسيكولوژى مى‌گويد- حال بايد ديد من و خود ثابت است يا متغير- موجود زنده دائما عوض مى‌شود- يك دسته از سلولهاى وجود او مرده- يك دسته ديگر جاى آنها را مى‌گيرد- مواد بدن به تحليل ميرود- و بوسيله مواد غذائى ديگر دوباره تشكيل مى‌شود- پس ماده بدنى موجود زنده دائما تغيير مى‌نمايد- از طرف ديگر حالت شعور هوشيارى- و دانستن از خود نيز دائما تغيير مى‌كند- خود اجتماعى من در چند سال پيش با اكنون فرق دارد- الان نيز در يك لحظه معلوم من مى‌توانم- خود را بچند خود تقسيم كنم- مثلا راه معلوم را دانسته و فهميده بروم- و در عين حال يك مسئله رياضى يا سياسى حل كنم- اين دو خود من با خودهاى ديگر من- در زمانهاى متوالى با يكديگر اختلاف دارند- خلاصه نه فقط ماده جسم من- بلكه طرز ارتباط زمانى و مكانى اجزاء- آن ماده حالات شعور نيز دائما در تغيير است- اما از طرف ديگر من همان من هستم- مسئول تمام امضاهاى همان خودهاى گذشته ميباشم- از تمام كارهايى كه خود گذشته كرده است- براى خود كنونى و خود آينده- متوقع جزا و نتيجه هستم اين تضاد را نيز- با فكر ديالكتيك مى‌توان برطرف كرد- من در عين اينكه خودم هستم خودم نيستم- من خود و ثابت هستم ولى متغير ميباشم- بهترين مثال براى فهميدن قضيه تشبيه به رودخانه است- رودخانه جارى است هر لحظه آن- با لحظه گذشته اختلاف دارد- در عين حال رودخانه همان است- و در ساليان دراز در همان محل قرار دارد- ديالكتيك