عارفانست اقرار بعجز نموده و فرموده است كه «ما عرفناك حق معرفتك» يعنى نشناخته‌ايم ترا چنانكه سزاوار شناختن تست و حقتعالى فرموده است كه‌ وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ‌ يعنى اندازه نكرده‌اند خدا را و تعظيم او نكرده‌اند چنانكه سزاوار او است و فرموده است‌ لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ يعنى ادراك نكند او را ديده‌ها و او ادراك ميكند ديده‌ها را در احاديث وارد شده است كه يعنى ديده دلها ادراك كنه او را نميكند چه جاى ديده سر ايضا بساير حواس ظاهره ادراك او نتوان كرد يعنى شنيدن و بوئيدن و لمس كردن و چشيدن بحواس باطنه نيز ادراك او نتوان كرد مانند وهم و خيال.

مبحث پنجم آنست كه جناب مقدس الهى محل حوادث نيست‌

كه احوال مختلفه بر او وارد ميشود مانند سهو و نسيان و خواب و دلتنگى و ماندگى و لذت و الم و درد و بيمارى و جوانى و پيرى و لذت خوردن و آشاميدن و جماع كردن و محل هيچ مقوله از مقولات عرض نيست زيرا كه اتصاف باين عوارض همه دليل عجز و نقص و احتياج است و حقتعالى از عجز و نقص و احتياج مبرّاست و مجمل سخن در اين باب آنست كه آنچه از صفات كماليه الهى است حادث نتواند بود و از او منفك نتواند شد مانند علم و قدرت زيرا كه اگر اينها حادث باشد حقتعالى پيش از عروض اين صفات ناقص و عاجز و جاهل خواهد بود و اگر از او منفك شوند بعد از آن ناقص خواهد بود و در هيچ حال نقص بر او روا نيست و اگر آنچه حادث ميشود و صفت نقص باشد عروض از محال خواهد بود و آنچه از صفات ذات نيست و صفت فعل است حادث ميتواند بود مانند خالق و رازق و محيى و مميت زيرا كه در ازل حقتعالى خالق نبوده و الا بايد كه عالم قديم باشد و خلق الهى هميشه بوده باشد و اين صفت كمال حقتعالى نيست كه از عدم آن نقص او لازم آيد بلكه آنچه صفت كمال است قادر بودن بر ايجاد است كه در هر وقت كه مصلحت داند ايجاد نمايد و آن قديم است و هرگز از او منفك نميشود و گاه باشد كه دوام صفت فعلى نقص حقتعالى باشد مثل آنكه هرگاه مصلحت در ايجاد زيد در اين روز بوده باشد اگر پيش از اين روز ايجاد كند خلاف مصلحت است و موجب نقص است و همچنين زيد را معدوم كردن هرگاه خلاف باشد و بعمل آورد نقص او خواهد بود نه كمال او چنانچه گفته‌اند كه صفت ذات آنست كه حقتعالى بآن صفت موصوف گردد و بضد آن موصوف نتواند بود و صفت فعل آنست كه به آن صفت و بضد آن موصوف تواند بود.

و اما اول‌ مثل علم كه علم الهى بهمه چيز تعلق گرفته است و بجهل مطلقا موصوف‌