خشك شود، بعيد نيست هر دو طرف پاك شود. (سيستانى: ولى اگر يك روز ظاهر ديوار يا زمين را خشك كند و روز ديگر، باطن آن را، فقط ظاهر آن پاك مى‌شود.)

(2) گلپايگانى، بهجت، صافى: بقيه مسأله ذكر نشده.

اراكى: اگر به جهت تابش آفتاب به طرف ديگر خشك شود، پاك مى‌گردد. [پايان مسأله]

مكارم: مسأله اگر آفتاب به قسمتى از زمين نجس بتابد و آن را خشك كند فقط همان قسمت پاك مى‌شود.

[استحاله و انقلاب]

4 اِسْتِحٰاله

[مسأله 195 تعريف استحاله]

مسأله 195 اگر جنس چيز نجس به طورى عوض شود كه به صورت چيز پاكى درآيد پاك مى‌شود (و مى‌گويند: اِستحاله شده است) (1) . مثل آن كه چوب نجس (2) بسوزد و خاكستر گردد، يا سگ در نمك‌زار فرو رود و نمك شود، ولى اگر جنس آن عوض نشود مثل آن كه گندم نجس را آرد كنند يا نان بپزند (3) پاك نمى‌شود.

(1) [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: خوئى، تبريزى، سيستانى، فاضل و زنجانى نيست]

(2) اراكى: چيز نجس. .

(3) بهجت: گندم نجس را آرد كنند و يا آرد نجس را نان بپزند. .

مكارم: مسأله هر گاه عين نجس چنان تغيير يابد كه آن نام از آن برداشته، و نام ديگرى به آن داده شود، پاك مى‌گردد و مى‌گويند «استحاله» شده است، مثل اين كه سگ در نمك‌زار فرو رود و مبدّل به نمك شود، هم چنين اگر چيزى كه نجس شده است به كلّى تغيير يابد، مثل اين كه چوب نجس را بسوزانند و خاكستر كنند، يا آب نجس تبديل به بخار شود، امّا اگر تنها صنعت آن تغيير كند مثل اين كه گندم نجس را آرد كنند پاك نمى‌شود.

مسأله اختصاصى

بهجت: مسأله 198 بخار و دود و شعله‌اى كه از چيز نجس يا متنجس برمى‌خيزد پاك است ولى اگر بخار به صورت عرق و مايع درآيد چه از نجس باشد و چه از متنجس، نجس است و نيز بنا بر احتياط واجب بايد از ذرات چربى و روغنى كه از دود نجس و متنجس حاصل مى‌شود و بر سطوح مجاور آن مى‌نشيند اجتناب شود.

[مسأله 196 كوزۀ گِلى و مانند آن كه از گِل نجس ساخته شده نجس است]

مسأله 196 كوزۀ گِلى و مانند آن كه از گِل نجس ساخته شده نجس است (1) و بايد (2) از ذغالى كه از چوب نجس درست شده اجتناب نمايند. (3)

(1) گلپايگانى، خوئى، تبريزى، صافى: و هم چنين ذغال چوب نجس.

(2) بهجت: بنا بر احتياط واجب بايد. .

زنجانى: بنا بر احتياط بايد. .

(3) سيستانى: ذغالى كه از چوب نجس درست شده چنانچه هيچ يك از خواصّ حقيقت سابقه در آن نباشد پاك است. و اگر گِل نجس با آتش، مبدّل به سفال يا آجر شود، بنا بر احتياط واجب نجس است.

مكارم: مسأله ذغالى كه از چوب نجس درست شده نجس است، و هم چنين كوزه يا آجرى را كه از گِل نجس ساخته‌اند.