از يك سو، ميبينم شارع مقدّس اسلام رباخوارى را جنگ با خدا (يا خلق خدا) شمرده و يك درهم از ربا را معادل چندين زنا دانسته، آيا با يك قوطى كبريت، صلح با خدا و خلق خدا مى‌شود و با يك سير نبات، معادل ازدواج با حلال و همسر مى‌گردد؟ و آن همه جوش و تأكيد به همين سادگى فرو مى‌نشيند؟

اگر چنين است جوش نمى‌خواهد.

به همين دليل غالباً مى‌بينيم كه توده مردم آزاده و حق طلب هرگز زيربا اين گونه كلاه شرعيها نمى‌روند، هر چه بخواهيم با دلائلى آنها را قانع كنيم قانع نمى‌شود و مى‌گويند اين چيزى جز رباخوارى نيست و بقيه صحنه سازى بى‌ارزش است!

اين وجدان عمومى «عقلا» و «اصل عرف» خود دليل رشونى است بر اين كه عناوين نمى‌تواند جدى باشد و مشمول عمومات احكام و آيات قرآن در زمينه معاملات گردد.

ان وجدان عمومى گواه زنده‌اى بر بى‌پايه بودن اين تعبيرات انحراى و عدم دگرگونى در ماهيّت مسأله از نظر قواعد و ضوابط فقهى است.

و بالاخره اين وجدان عمومى نشان مى‌دهد كه اين طرف فرار از ربا در واقع كلاه گذارى بر خويشتن است نه بر سر مسائل شرعى كه اين كلاه از سر آنها گشاد است!

3- توسل به كلاه شرعى‌ ارزشهاى اسلامى را از ميان مى‌برد عيب اين گونه كارها محدود به همان منطقه تطبيق آنها نيست، بلكه به صورت يك بيمارى واگيردار به ساير مقرّرات و احكام نيز سرات مى‌كند و سبب مى‌شود كه گروهى از مردم كم كم عادت كنند فجيعترين و وحشتناكترين گناهان را با تغيير نام و عنوان مرتكب شوند و به حريم احكام الهى هجوم آورند و هيچ ارزش اخلاقى و اسلامى را سالم نگذارند، و همه را با بهانه‌هاى واهى به هرج و مرج بكشانند.

اين طرز برداشت از احكام اسلام كه مى‌توان جنگ با خدا و خلق را با ضميمه كردن يك حبه قند تبديل به صلح و صفا و ميليونها ول را از طريق رباخوارى بالا كشيد و آن را چون شير مادر حلال دانست كه «سودا به رضا است» اين فكر را به وجود مى‌آورد كه آن چه مهم است تمايلات و منافع ماست بقيه را به نحوى مى‌توان حل كرد.

اين طرز برخورد با مسائل اسلامى اصالت آنها را به كلّى از ميان مى‌برد و آنها را بى‌محتوا و درون تهى مى‌سازد و تبديل به قطعه مومى مى‌كند كه آن را به هر شكل مى‌توان درآورد؟

و در بحث گذشته ديديم آنچه فقهاى اسلام مى‌گويند فرسنگها از اين برنامه فاصله دارد و مربوط به‌