پاسخ علمى ‌

درست است كه خداوند از ازل مى ‌دانسته، هر كسى چه راهى را انتخاب مى ‌كند اما علم خداوند تنها محدود به اين موضوع نيست بلكه مطلب ديگرى نيز وجود دارد. در واقع خدوند اين را هم مى ‌داند كه هر كس آنچه را انتخاب مى ‌كند از روى آزادى اراده و اختيار خود است. به عبارتى ديگر به غير از انجام‌ «فعل»، قيد «آزادى اراده» در انجام اين فعل نيز در تحت علم خداوند بوده است. فعل با صفت اختيار، معلوم خداوند است. در اين صورت بديهى است كه اگر ما مجبور و بى اختيار باشيم آن‌گاه فعل ما بر خلاف علم خداست و به اصطلاح، علم خدا، جهل خواهد بود.

خلاصه اين كه: خداوند از ازل مى ‌دانسته هر كس چه كارى انجام مى ‌دهد و از آزادى خود به چه صورت استفاده مى ‌كند. اگر ما با آزادى، كار خود را انجام دهيم، علم خداوند مطابق با واقع خواهد بود و اگر اختيار و انتخابى نداشته باشيم، اين علم خداوند است كه خلاف واقع خواهد بود.

دانشمند بزرگ اسلام خواجه نصيرالدين طوسى در پاسخ به شعر خيام گفته است: