حل مشكل جبر از طريق فطرت‌

«ايده آليستها در عمل، رئاليست هستند و جبريها در

عمل، طرفدار آزادى اراده!»

به نظر ما نمى ‌توان استدلالهاى پيچيده فلسفى را كه از سوى طرفداران دو نظريه جبر و اختيار ارائه شده است، در اينجا بيان كرد.

چنين كارى نه تنها بحث را ساده و آسان نمى ‌كند بلكه بر مشكلات آن مى ‌افزايد. بهترين كار اين است كه اين گونه مسايل را از طريق رجوع به وجدان خود حل كنيم. راه وجدان يا «فطرت» نزديكترين راه براى فهم اين مسئله است و در عين حال ساده‌تر و مطمئن‌تر نيز هست.

گذشته از هر چيزى مگر دعواهاى مربوط به اين مسئله مربوط به وضعيت‌ «اراده» ما نيست؟ اين اراده نيز مربوط به وجدان و جزء افعال درونى ماست. پس چه بهتر كه قاضى اين دعوا را همان‌ «فطرت» و «وجدان» قرار دهيم.

اگر هر چيزى از وجدان مخفى بماند، وضع درونى ما و به خصوص موضوعى مانند اراده كه هر شب و روز از آن آگاه و با آن سر و كار دارد از وجدان مخفى نخواهد ماند.

ممكن است كسانى باشند كه نخواهند به اين زوديها به قضاوت‌