خلاف را صواب، و زشتى‌ها را زيبا مى‌پنداشتند، و اين نفوذ شيطان از طريق استفاده از روح هواپرستى كه حاكم بر آنها بود، صورت گرفت‌ (وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَيْطانُ ماكانُوا يَعْمَلُونَ).

و به تعبير ديگر، نه مواعظ لفظى پيامبران در آنها مؤثر افتاد، و نه اندرزهاى عملى و تكوينى پروردگار، و عامل آن از يكسو، قساوت و سنگدلى، و از سوى ديگر تزيينات شيطانى بود كه روح تضرع و خضوع را از آنها سلب كرد.

در اين‌كه منظور از «تزيين شيطان» در اين‌جا چيست؟ در ميان مفسّران گفتگو است: گاه گفته‌اند منظور همان وسوسه‌هاى شيطان است كه زشت را در نظر، زيبا مى‌كند، و يا با استفاده از عوامل مختلف خارجى اعمال زشت را زينت مى‌دهد همان‌گونه كه گاهى موارد كشنده را در پوشش‌هايى از شيرينى قرار مى‌دهند، و انحرافات بزرگ را در لفافه‌هايى از قبيل عنوان تمدن و روشنفكرى و آزاد انديشى و امثال آن مى‌پوشانند.

آيه بعد از زبان «هدهد» است هنگامى كه به سرزمين ملكه سبأ آمد، و تمدن عظيم و درخشان آنها و حكومت آن زن (بلقيس) را بر آنان مشاهده كرد، و مسائل را براى سليمان بازگو نمود، سپس افزود: من او و ملتش را ديدم كه در برابر آفتاب سجده مى‌كنند، و شيطان اعمالشان را در نظرشان زينت داده بود، و به همين دليل آنها را از راه باز داشته، و درهاى هدايت را به رويشان كاملًا بسته است.

اين تعبير نشان مى‌دهد كه حتى «هدهد» اين پرنده‌اى كه در عالم خود عقل و هوشى دارد به مسأله حجاب‌هاى معرفت و شناخت اجمالًا آشنا بود، و مى‌دانست تزيين‌هاى شيطانى مى‌تواند پرده بر فكر انسانى بيفكند، او را از شناخت حقيقت باز دارد، درهاى هدايت را به روى او ببندد و از رسيدن به سر منزل مقصود مانع شود.

در اين‌كه آيا حيوانات راستى مى‌توانند از مسائلى كه در جهان انسان‌ها مى‌گذرد