پاسخ‌هاى سربسته‌اى بيان مى‌داشتند كه شبحى از «وحى» راترسيم مى‌كند، فقط شبحى!

مرحوم «صدوق» در «اعتقادات» درباره نزول وحى سخنى دارد كه قاعدتاً از محتواى اخبار جمع‌آورى شده، و حاصل آن چنين است: «ما عقيده داريم كه پيش روى اسرافيل لوحى است هنگامى كه خداوند متعال مى‌خواهد وحى بفرستد لوح به پيشانى اسرافيل مى‌خورد، و او به آن نگاه مى‌كند، و آنچه را در آن است مى‌خواند، سپس او به ميكائيل القا مى‌كند، ميكائيل هم به جبرئيل، و جبرئيل آن را به انبيا القا مى‌كند، اما آن حالت بيهوشى كه عارض پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم مى‌شد، بدن سنگين مى‌گشت و عرق مى‌نمود مربوط به موقعى است كه خداوند مستقيماً او را مخاطب مى‌ساخت، اما جبرئيل براى احترام پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم هرگز بدون اجازه وارد نمى‌شد، و نزد حضرت بسيار مؤدب مى‌نشست». [1]

مضمون اين حديث اجمالًا در روايات آمده است. [2]

در حديث ديگرى مى‌خوانيم هنگامى كه وحى بر آن حضرت نازل مى‌شد صداى زمزمه آرامى نزديك صورت خود مى‌شنيد و باز در حديثى آمده است كه وقتى وحى بر آن حضرت صلى الله عليه و آله و سلم نازل مى‌شد، حتى در روزى كه هوا كاملًا سرد بود، از پيشانى مباركش عرق جارى مى‌شد. [3]

روى هم رفته از روايات استفاده مى‌شود كه وحى به اشكال مختلفى بر پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم نازل مى‌شد، و هر كدام آثارى همراه داشته است.

و نيز استفاده مى‌شود كه جبرئيل گاه به صورت اصلى كه خدا او را به آن صورت آفريده بود و بر پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم نازل مى‌شد، و اين احتمالًا در طول عمر پيامبر تنها دوبار صورت گرفت (همان‌گونه كه در سوره نجم بنابر بعضى از تفاسير به آن‌

[1]. اعتقادات صدوق، صفحه 100.

[2]. بحارالانوار جلد 18، صفحه 254، حديث 9 صفحه 256، حديث 6.

[3]. بحارالانوار، جلد 18، صفحه 261.