برابر محصول دهد، بلكه اگر بخواهد بيشتر؟!

پاسخ‌

در پاسخ اين سؤال بايد به دو نكته توجّه داشت:

اولًا: در آيه مزبور هيچ اسمى از «گندم» يا دانه ديگرى برده نشده، بلكه كلمه «حبّه» كه به معناى «دانه» است ذكر شده و اين كه سؤال كننده در آيه مزبور «گندم» را به عنوان مثال ذكر كرده است تفسيرى است كه در خود قرآن نيست؛ بنابراين، اگر در ميان دانه‌ها چنين دانه‌اى يافت شود كه از يك تخم هفتصد تخم به دست آيد، براى واقعيّت پيدا كردن مثال مزبور كافى است.

اتّفاقاً در ميان دانه‌ها چنين دانه‌اى داريم، از جمله «ذرّت» است كه اگر دانه‌هاى آن در زمين آماده و در فاصله‌هاى معيّنى كاشته شود، ممكن است از يك دانه هفتصد دانه (هفت خوشه ذرّت، هر يكى صد دانه) يا بيشتر به دست آيد.

مى‌گويند در دانه «ارزن» هم اين معنا بسيار اتفاق مى‌افتد ... (در تفسير منهج الصّادقين در ذيل آيه، به اين پاسخ اشاره شده است.) [1] ثانياً: به فرض اين كه از پاسخ بالا صرف نظر كنيم، اين سؤال راه حل ديگرى دارد و آن اين كه بسيار مى‌شود كه در تشبيه دو چيز به يكديگر براى «مشبّه» امتيازى قائل مى‌شوند كه در «مشبّه به» نيست-/ اگر چه در اصل موضوع با هم شباهت دارند-/ مثلًا مى‌گويند «روى او همچون قرص ماهى است كه محاق ندارد، يا آفتابى است كه غروب ندارد» يا اين كه: «قامت او همچو سرو خرامان است» با اين كه مى‌دانيم ماه هميشه محاق و خورشيد غروب دارد و در عالم نمى‌توان سروى پيدا كرد كه راه برود. بنابراين، منظور از اين گونه تشبيهات اين است كه‌

[1]. هيچ بعيد نيست كه گاهى يك دانه گندم به هفتصد دانه تبديل گردد؛ جالب اين كه چندى قبل جرايد نوشته بودند كه در برخى از نقاط استان ساحلى از يك خوشه گندم چهار هزار دانه به دست آمده بود!