رأى خود تفسير كند جايگاهى از آتش براى خود اخذ كند!» [1] 3-/ «مَنْ فسَّرَ الْقُرآنَ وَ آَصابَ الْحَقّ فَقَدْ اخْطَأَ؛ هركسى قرآن را به رأى خويش تفسير كند هرچه هم صحيح باشد، باز خطا كرده است.» [2] اين قسمتى از متون احاديثى است كه در اين مورد وارد شده‌اند. اكنون بايد ديد مقصود از تفسير به رأى و يا تفسير بدون علم و دانش چيست؟

مفسّران عاليقدر براى تفسير به رأى سه وجه بيان كرده‌اند كه به همه آنها بطور اجمال اشاره مى‌نماييم:

1-/ پيشداورى‌هاى شخص مفسّر، سبب شود كه لفظى را كه دو معنا دارد و قرينه‌اى براى تعيين يكى نيست و يا آيه‌اى را كه از نظر مفادّ و هدف مبهم و مجمل است و بايد اجمال و ابهام آن را به وسيله آيات ديگرى رفع نمود طورى تفسير كند كه مطابق عقيده پيشين او گردد؛ و به عبارت ديگر: معتقدات قبلى و «پيشداورى‌هاى» شخصى سبب شود، كه آيه را (بدون قرينه و شاهد) مطابق اعتقاد خود تفسير كند و به جاى اين كه قرآن را هادى و رهبر خود قرار دهد، قرآن را بر عقايد خود تطبيق نمايد. تا آن‌جا كه اگر چنين اعتقاد قبلى وجود نداشت، هرگز حاضر نبود آيه را همان‌طور تفسير كند. [3] نمونه اين نوع تفسير به رأى در كتاب‌هاى كسانى كه از مكتب‌هاى خاصّى مانند «معتزله»، «اشاعره»، «باطنيّة» و «صوفيّه» پيروى مى‌كنند، زياد به چشم‌

[1]. جامع البيان، جلد 3، صفحه 32.

[2]. التبيان، جلد 1، صفحه 3، در اين مورد رواياتى نيز نقل شده است، براى اطّلاع بيشتر به تفسير برهان، جلد 1، صفحه 18 و 19 مراجعه فرماييد.

[3]. مجمع‌البيان، جلد 1، صفحه 12؛ الجامع لاحكام القرآن، جلد 1، صفحه 4؛ آيات الاحكام محقّق اردبيلى، صفحه 12؛ تفسير صافى، مقدّمه پنجم، صفحه 9؛ رسائل شيخ انصارى، صفحه 35. از آن‌جا كه لفظ «رأى» در لغت عرب به معناى ظنّ و گمان و تخمين است، معلوم مى‌شود كه آراى قبلى مفسّر، يك رأى قطعى نبوده، بلكه يك سلسله حدس‌ها و پيشداورى‌هاى ظنّى است كه خود مفسّر نيز به صحّت و استوارى آن قاطع نمى‌باشد.