اساساً عقيده و ايمان واقعى احتياج به مقدّمات و مبانى مخصوصى دارد كه تا در انسان از روى درك و بصيرت و اختيار حاصل نشود، محال است در دل جاى گيرد؛ و اگر روزى با جبر و فشار تحميل شود، از محيط زبان بيرون نمى‌رود و راهى به قلب پيدا نخواهد كرد؛ و البتّه با برطرف شدن عوامل جبر، فوراً به صورت نخست باز خواهد گشت.

ايمان يك چنين افرادى در اسلام بى‌ارزش است. اسلام مى‌خواهد افرادى را تربيت كند كه تا آخرين نفس، پايبند به اصول مقدّس اسلام بوده و آنى از آن غفلت نورزند. اين چنين ايمانى جز با منطق و دليل و تنوير افكار، ميسّر نمى‌شود.

هدف جهاد در اسلام، و مبارزه در برابر تهاجم دشمن، خود بحثى است جداگانه. امّا جزيه: جزيه ماليات سرانه‌اى بود كه اهل كتاب آن را در هر سال، به دولت اسلامى مى‌پرداختند؛ و علّت قرار دادن چنين مالياتى اين بود كه چون كشورهاى آنان به دست مسلمانان اداره مى‌شد و يا به صورت يك اقلّيّت در جوامع اسلامى زندگى مى‌كردند، دولت اسلامى مجبور بود كه حفاظت و نظم و امنيّت آنها را به عهده بگيرد؛ از اين لحاظ لازم بود ماليات عادلانه‌اى از هر فردى كه اسلام را نپذيرفته است دريافت كند و در راه تأمين وسايل زندگى و حفظ جان و مال آنان مصرف نمايد.

ناگفته پيداست، نيروهايى كه دولت اسلامى مجبور بود در نقاط مختلف كشور متمركز سازد تا جان و مال آنها را از هرگونه تجاوز احتمالى مصون دارد، احتياج به هزينه‌هاى زيادى داشت كه يگانه راه تأمين آن اين بود كه از خود مردم گرفته و در طريق رفاه خودشان مصرف نمايد-/ به خصوص اين كه غير مسلمانان هرگز در جنگ‌هايى كه با دشمنان اسلام روى مى‌داد، نفراتى به ميدان نمى‌فرستادند.

شواهد تاريخى گواهى مى‌دهند مبلغى كه از اهل ذمّه دريافت مى‌كردند،