اوّل: اگر جماعتى داراى يك ملت و روش باشند. خطاب بحاضر و غائب آنان يكى است و چون گذشتگان اينان پيامبران را بقتل رسانيدند و اينان بر همان روش و طريقه پا بر جا و ثابت بودند پس در حقيقت اينان هم با آنها همكار و شريكند.

دوّم: اينان راضى و خرسند بافعال و كردار گذشتگان بودند «و الراضى بفعل قوم كالداخل فيه معهم» خشنود بكردار گروهى مانند كسى است كه در آن عمل با آن گروه وارد بوده است و اين «امر دوّم» با معناى اوّل نزديك است.

(إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ...)- اگر شما مؤمنيد.

بآن چه خدا بر شما نازل كرد. زجاج ميگويد: «ان» در اينجا بمعناى «ما» است يعنى شما مؤمن نيستيد، و ليكن اين وجه بعيد است‌

. [سوره البقرة (2): آيه 92]

(وَ لَقَدْ جاءَكُمْ مُوسى‌ بِالْبَيِّناتِ ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظالِمُونَ (92))

[ترجمه‌]

و موسى براى شما دلائل و معجزاتى آورد پس شما گوساله را بعد از او پرستيديد و شما ستمكار و ظالميد

تفسير

خداوند براى روشن كردن ضعف ايمان و سستى عقيده و كمى آشنايى آنان فرمود:

(وَ لَقَدْ جاءَكُمْ مُوسى‌ بِالْبَيِّناتِ ...)- موسى براى شما دلائل و معجزاتى آورد.

كه راهنماى صدق و دليل بر پيامبرى او بود مانند يد بيضاء و بيرون آمدن آب از سنگ و شكافتن دريا و اژدها شدن عصا و طوفان و ملخ و كنه و وزغ و خون كه خداوند آنها را «بيّنات» ناميد چون هر بيننده را راهنمايى ميكند و روشن ميسازد كه بشر عادى قدرت آوردن مانند آن را ندارد.

(ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ ...)- سپس اتخاذ كرديد گوساله را (بعنوان خدايى و پرستش)( مِنْ بَعْدِهِ ...)- بعد از آنكه موسى از شما جدا شد و بميقات پروردگار رفت.

و ممكن است ضمير كنايه از مجى‌ء باشد يعنى شما گوساله را اتخاذ نموديد.

بعد از آمدن بينات و دلائل و معجزات.