راه و رسم دعوت
رضوی سید علی اکبر

کارشناس: علی‌محمد بیدارمغز

راه و رسم دعوت

همه‌ی نکات ریز و درشتی که برای مهمانی رفتن یا دعوت مهمان، بهتر است رعایت کنیم

از هر چهار کاری که یک نفر در طول شبانه‌روز می‌کند، سه‌تایش وابسته به دیگران است. این یعنی ارتباطات اجتماعی، که خیلی مهم است و این را کسی نیست که نداند. خیلی از این ارتباط‌ها هم، با اقوام و یا با دوستان صمیمی و در حد رفت و آمد به منزل یک‌دیگر است. یعنی همین دید و بازدیدها و خانه‌ی هم رفتن‌ها که علم ثابت کرده، هر چه‌قدر بیش‌تر باشد بهتر است. آن قدر که تحقیقات علمی می‌گوید، کسانی که بیش از صد سال عمر می‌کنند،‌ ارتباطات اجتماعی و قوم و خویشی قوی و بسیار پویایی دارند. همان مطلبی که 1400 سال پیش دین ما به آن تأکید کرد: «صله‌ی ارحام باعث افزایش عمر می‌شود.» وقتی مسئله‌ای این‌قدر مهم است، آداب و رسومش هم مهم است. برای همین هم، در این شماره‌ی زندگی، همه‌ی دانستنی‌هایی که خوب است برای مقدمه‌ی این کار مهم، که همان دعوت کردن باشد، بدانید، با استفاده از مشاوره‌ی استاد علی‌محمد بیدارمغز جمع کرده و آورده‌ایم.

دعوت‌های عروس و دامادی

در اسلام درباره‌ی مهمانی دادن عروسی سفارش شده است. یکی از توصیه‌های حضرت رسول به امیرالمؤمنین(ع) این بود: «یا علی! لا ولیمة الا فی خمس: فی عرس او خرس او عذار او وکار او رکاز»؛ یا علی! جز در این پنج مورد، ولیمه‌ای (اطعام و مهمانی دادن) نیست: ازدواج و عروسی، تولد نوزاد، ختنه کردن کودک، ساختن یا خریدن خانه، بازگشت از سفر حج (وسائل‌الشیعه، ج16، ص454).

خوش‌بختانه در بین ایرانیان، پس از عروسی نیز رسم دعوت و مهمانی دادن و رفتن ادامه دارد.

اول دعوت بشوید

رسم این است که تا شش ماه یا یک سال اول، خانواده‌ها تازه‌داماد و عروس را دعوت می‌کنند. این کار، هم باعث می‌شود عروس و داماد جدید، دوستان و آشنایان جدید پیدا کنند و مقدمه‌ای برای رفت‌و‌آمدهای بیش‌تر در آینده باشد، هم فرصت خوبی است تا عروس و دامادی که تا حالا فقط درس خواندن را‌- آن هم نصفه‌کاره‌- بلد بودند، با آداب مهمان‌داری، پذیرایی، سفره‌آرایی و رسم و رسوماتی که کم‌تر به آن دقت می‌کردند، بیش‌تر آشنا شوند.

چه کارهایی خوب است؟

* وقتی کسی از شما دعوت کرد، با روی خوش و استقبال، دعوت او را قبول کنید. ناز کردن و افاده‌های طَبَق‌طَبَق، صمیمیت‌ها را کم‌تر می‌کند. از کلماتی که انرژی مثبت می‌دهند، استفاده کنید تا آن‌ها هم ذوق کنند. مثلاً بگویید: «اتفاقاً چه‌قدر دوست داشتیم یه روز بیاییم خونتون». این‌طوری آن‌ها هم با شوق و لذت بیش‌تری از شما پذیرایی می‌کنند.

پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرماید: به حاضران و غایبان امتم وصیت می‌کنم: «دعوت برادر مسلمان خود را اجابت کنند؛ حتی اگر مسافت آن پنج میل باشد؛ چون این عمل جزء ایمان شماست» (المحاسن، ج2، ص180)

* به موقع در مهمانی حاضر شوید. هر چه‌قدر هم که صغری و کبری بچینید که ترافیک بود و پنچر کردیم و این‌ها، باز هم روی شخصیت‌تان یک علامت سؤال، هر چه‌قدر هم کوچک، می‌آید.

* دست خالی نروید. یک دسته گل ساده، گلدان یا یک جعبه شیرینی‌- که البته اولی پیشنهاد بهتری است‌- همراه‌تان باشد، خیلی خوب است. این کار در آموزه‌های دینی ما هم تأکید شده. در سخنی از امام صادق(ع) این کار باعث افزایش عزت شمرده شده است. کادویی غیر از گل و شیرینی هم توصیه نمی‌شود. در واقع این عروس و داماد هستند که باید هدیه‌ی درست و حسابی بگیرند.

* اگر مهمانی به افتخار شما‌- مثلاً برای پاگشا‌- ترتیب داده شده است، زودتر از همه در مهمانی حاضر شوید. بعد هم پا‌به‌پای میزبان‌تان، هنگام ورود بقیه‌ی مهمان‌ها به استقبال آن‌ها بروید و به آن‌ها خوش‌آمد بگویید. با این کار انگار یک توان 2 روی شخصیت‌تان گذاشته‌اید.

* وقتی هم که به مهمانی رفتید، سعی کنید مرتب جای‌تان را عوض کنید و گرم و صمیمی با افراد مختلف، هم‌صحبت شوید. این‌طوری آشنایان بیش‌تری پیدا می‌کنید. از آن طرف هم معلوم است، رغبت دیگران هم برای برقراری ارتباط با آدم‌های خوش‌مشرب خیلی بیش‌تر است تا با نچسب‌ها و مغرورها.

* روز بعد از مهمانی، با یک تلفن از میزبان تشکر کنید. شاید این کار خیلی بدیهی یا معمولی به نظر برسد، ولی اثرش از یک کار معمولی خیلی بیش‌تر است.

دعوت بکنید

دوره‌ی راحتی، کادو گرفتن و کیفور شدن، بعد از شش ماه یا یک سال تمام می‌شود. قرار نیست تا آخر عمرتان همه‌اش دعوت‌تان کنند و هدیه هم بدهند. حالا نوبت شماست تا مهمانی‌هایی که رفته‌اید را پس بدهید؛ چون تا آن موقع، هم عروس‌خانم هر چه غذا می‌خواسته بسوزاند، سوزانده، هم شپش‌های ته جیب آقا داماد به اسکناس تبدیل شده. خلاصه امید به این است که بتوانید از پس یک مهمانی کم‌جمعیت بربیایید. از پدر و مادرها هم شروع کنید که اگر اتفاق ناگواری صورت دادید، فاجعه‌ناکی‌اش کم‌تر باشد. البته هیچ‌کس هم انتظار ندارد مهمانی شما به شلوغی و تجمل مهمانی‌هایی که رفته‌اید برگزار شود.

اسلام خانه‌ای را که مهمان داخل آن نمی‌شود و همچنین کسی را که مهمانداری نمی‌کند و از مهمان فراری است، مذمت کرده است.

رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرماید: هر خانه‌ای که مهمان در آن وارد نمی‌شود، ملائکه نیز داخل آن نمی‌شوند (جامع‌الاخبار، ص378، ح1058).

چه کارهایی خوب است؟

* سنت دنیا و به‌طور خاص ایران، این است که پس دادن مهمانی‌ها از خانواده‌ی داماد شروع می‌شود؛ یعنی اول عروس‌خانم، خانواده‌ی دست اول داماد را دعوت می‌کند، بعد برعکس. البته این‌ها سنت‌هایی است که علم هم تأییدشان می‌کند.

* بعد از پدر مادرها نوبت به فامیل‌های درجه‌ی بعدی می‌رسد. به همان ترتیب قبل، یعنی اول فامیل داماد، بعد عروس.

* وقتی کسی را دعوت می‌کنید، خوب است که سر همان ساعت، آماده و لباس پوشیده، همراه همسرتان، جلوی در بایستید و نشان دهید که منتظر آن‌ها بوده‌اید.

* هرچند از عروس و داماد جدید، انتظار تجمل و چند مدل غذا نیست و اصلاً بهتر است که ساده و بی‌تکلف باشد، انتظار هست که آداب و رسوم دعوت مهمانی را رعایت کنید.

اصل مهم و فراگیر در مهمانی دادن، گرامی داشتن مهمان است. امام جعفر‌صادق(ع) می‌فرماید: از جمله چیزهایی که رسول‌خدا(ص) به فاطمه‌زهرا(س) تعلیم داد، این بود: «کسی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید مهمانش را اکرام کند» (وسائل‌الشیعه، ج16، ص460).

اصول مهمانی بی‌دعوت رفتن

مهمان بی‌دعوت می‌شوید: کلاً مهمانی بی‌دعوت رفتن، شایسته نیست. در حدیث پیامبر اسلام به حضرت علی(ع) در ضمن وصایایی فرمود: «یا علی! هشت گروه‌اند که اگر به آن‌ها اهانت شد، خودشان را سرزنش کنند، نه دیگری را. یکی از آنان کسی است که به مهمانی‌ای که دعوت نشده برود و بر سر سفره ناخوانده بنشیند» بحارالانوار، ج72، ص444، ح1 و ص452، حدیث 6).

اگر تصمیم گرفتید بی‌دعوت به مهمانی بروید، حواس‌تان به دو‌- سه نکته باشد:

1- اگر بی‌دعوت رفتن سزاوار نیست، بی‌خبر رفتن ناپسندیده‌تر است. بنابر این اگر یک‌دفعه تصمیم گرفتید جایی بروید، با یک تلفن آن‌ها را باخبر کنید، تا نه شما پشت در بمانید، نه آن بندگان خدا را مضطرب کنید.

2- کلّا دست پر رفتن به مهمانی کار خوبی است؛ اما وقتی پای مهمانی بی‌دعوت پیش می‌آید، دست پر بودن تقریباً واجب می‌شود. این دفعه شیرینی از گل بهتر است.

۳- کسانی را که بی‌دعوت می‌توانید بروید پیش‌شان، بشناسید.

همه‌ی بی‌دعوتی‌ها: آیه‌ی شصت سوره‌ی نور، همه‌ی آن‌هایی را که بی‌دعوت می‌توانید بروید خانه‌ی‌شان مشخص کرده است. پدر و مادر، خواهر و برادر، عمو، عمه، خاله، دایی و دوستانی که آن‌قدر با آن‌ها صمیمی هستید که کلید خانه‌ی‌شان را در اختیارتان می‌گذارند، لیست بی‌دعوتی‌ها هستند که هم خدا گفته، هم با آداب جامعه‌شناسی معاشرت جور درمی‌آید.

مهمان بی‌دعوت می‌آید:

توی خانه با پیژامه نشسته‌اید و دورتان را یک عالمه پوست تخمه و پوست موز و بالشت گرفته است. توی یخچال‌تان هم فقط چند تا هلوی پلاسیده و خیار سالادی دارید و ناگهان صدای زنگ خانه می‌آید و چند مهمان پشت سرش. اصلاً خودتان را ناراحت نکنید؛ چه از نظر آداب معاشرت و چه از نظر حکم دینی، برای میزبانی که مهمانش سرزده می‌آید، هیچ تکلیفی نیست، مگر این‌که از آنچه در خانه دارد دریغ نکند و انتظاری نیست که بیش از توانش برای او کاری انجام دهد. کافی است هرچه دارید و ندارید، برایش بیاورید تا تکلیف‌تان را انجام داده باشید؛ حتی اگر یک استکان چای یا یک لیوان آب خنک باشد. اما برای مهمان‌هایی که دعوت‌شان می‌کنید، حساب فرق می‌کند و تا آن‌جا که از دست‌تان برمی‌آید، باید به آن‌ها برسید. البته ناپسند بودن اسراف را هم در نظر بگیرید.

نکته‌های دعوتی

* رسم دنیا این است که اگر کسی را برای شام دعوت می‌کنند از هفت روز قبل و برای نهار، سه یا چهار روز قبل این کار را انجام می‌دهند. در ایران هم تقریباً همین‌طوری است. اگر هم نیست شما رعایت کنید. این‌طوری هم شما می‌توانید برای بزم‌تان برنامه‌ریزی بهتری کنید و هم مهمان‌تان.

* تا آن‌جا که می‌توانید دعوت کسی را رد نکنید تا بالن شخصیت‌تان پیش او سوراخ نشود. مگر این‌که واقعاً مشکل حل‌نشدنی داشته باشید یا زمان آن را نتوانید جابه‌جا کنید یا این‌که مانع شرعی یا عرفی بازدارنده‌ای برای‌تان وجود داشته باشد. تازه، آن موقع هم فکر رد کردن مستقیم دعوت را از سرتان بیرون کنید که هم حال میزبان‌تان را نفشارید، هم عزت خودتان همان طور که بوده بماند. مثلاً بگویید: «مسافرتی در پیش دارید، یا برنامه‌ی از قبل تعیین‌شده‌ی تغییرناپذیری دارید» و عذر و بهانه‌هایی که هیچ ربطی به آن مهمانی نداشته باشد. هیچ وقت هم صِرف این‌که با قیافه‌ی طرف حال نمی‌کنید یا او را شخص دون‌کلاسی می‌دانید، رد دعوت نکنید.

* مهمانی‌های دوره‌ای را جدی بگیرید. مثل بعضی خانواده‌ها که روز خاصی مثل پنجشنبه‌شب‌ها یا ظهر جمعه خانه‌ی بزرگ‌ترها جمع می‌شوند. اگر هم از این برنامه‌ها ندارید، سعی کنید ایجاد کنید. مثلاً با چند دوست یا فامیل نزدیک‌تان قرار بگذارید، هر هفته روز خاصی، خانه‌ی یک نفر مهمان شوید. در روزهای پر از دود، ماشین و صنعت، جای دور هم بودن‌ها خیلی خالی است، به خاطر عمر طولانی‌تر هم که شده، از دستش ندهید.

* نکته‌ی آخر این‌که برای «حفظ آبرو» یا «حیثیت» نباید مهمانی دادن چنان تکلف‌آور و مشقت‌بار باشد که موجب زحمت‌های بسیار برای میزبان و مهمان شود.

این‌گونه مهمانی‌ها مبارک نیست و ممکن است دوستی‌ها و رفت‌و‌آمدها تداوم نیابد.

روایت است مردی حضرت علی(ع) را به خانه دعوت کرد. حضرت فرمود: به سه شرط می‌آیم. آن مرد پرسید: آن شرایط چیست؟ امام پاسخ داد:

از بیرون خانه چیزی برایم تهیه نکنی؛ آنچه را در خانه داری، پنهان و ذخیره نسازی (هر چه داری بیاوری)؛ به خانواده‌ات اجحاف و فشار وارد نیاوری.

مرد گفت: باشد، می‌پذیرم.

حضرت قبول کرد و مهمان خانه‌ی او شد (بحارالانوار، ج72، ص451، ح4).﷼