حاصل سخن:آنچه در چهارمين اشكال بر ذبح با دستگاه گفته شد، مى‌توان آن را بدين گونه خلاصه كرد:

عقيده مشهور، بر شرط بودن جنس آهن در ابزار ذبح، به دو دليل قابل پذيرش نيست:

1. منظور از «حديده» در روايات، جنس آهن در برابر ديگر اجناس نيست بلكه مقصود، قطعه تيزى است كه قابليت ذبح و بريدن سريع را داشته باشد، مانند چاقو، شمشير و كارد، خواه از آهن باشد يا نه. معناى عرفى و لغوى «حديده» نيز همين است، بلكه شايد ناميدن آهن به حديد، به خاطر سختى و تيزى آن باشد و اگر در روايات، تفصيلى در ابزار ذبح باشد، بايد مقصود تفاوت بين «حديده» به معنايى كه ذكر شد، يا غير آن باشد، نه آهن و غير آهن.

2. تفصيل بين صورت دسترسى به آهن و غير آن را در ابزار ذبح، نمى‌توان با اين روايات اثبات كرد؛ زيرا معناى اين روايات، بيش از آن چيزى كه در ديگر روايات ثابت‌شده است، نيست:اعتبار بريده شدن رگها و بيرون آمدن متعارف خون در تحقق ذبح. مقيد بودن ذبح به‌غير از «حديده»به صورت اضطرار و يا نيافتن چاقو، براى اين است كه مبادا دو شرط (بريده شدن رگها و بيرون آمدن خون به حد متعارف) تحقق نيابد. زيرا ذبح با چيزهايى مانند عصا، چوب و نى و مانند اينها، در معرض چنين چيزى است. اين، همانند تقييدى است كه در روايات ذبيحه صبى و زن آمده است كه شايسته مراجعه و تأمّل است. بر عدم اثبات چنين تفصيلى، اجمال روايات در اين زمينه كافى است، بلكه مى‌توان گفت: پس از اينكه روايت محمد بن مسلم به خاطر ضعف سند، از گردونه خارج گرديد، از روايات تفصيل، تنها آن روايتى باقى مى‌ماند كه بر تفصيل ميان كسى كه چاقو دارد و كسى كه چاقو ندارد، گر چه اضطرارى هم به ذبح ندارد، دلالت دارد.

روشن است كه چنين تفصيلى، بر حسب مناسبت‌حكم و موضوع، هرگز در تذكيه و ذبح، دخالتى ندارد، تنها براى آسانى ذبح و خوبى و استوارى آن خواهد بود.