7. خلاصه و نتيجه‌گيري

1. براي آن‌که تئوري‌هاي فعلي انديشمندان غير مسلمان نتوانسته است انعکاس‌دهندهٔ عوامل اصلي پيدايش انقلاب، و به‌ويژه انقلاب اسلامي باشد، ضرورت دارد تا به اين مسأله از بُعد ديني توجه شود.

2. تا زماني که همه افراد جامعه يا اكثريّت آنان منافع عضويّت در جامعهٔ خود را بيشتر از مضارّ آن بدانند، جامعه، «متعادل» و «متوازن» خواهد بود.

3. عوامل طبيعي، عوامل خداداديِ درون خود انسان‌ها، و عامل وحي نقشي اساسي در ايجاد تحولات اجتماعي دارند؛ ليكن اراده نيز عاملي مهم و در واقع، جزو اخير از علت تامهٔ تحولات اجتماعي است، چراکه انسان مي‎تواند با ارادهٔ خويش برخلاف تمام مقتضيات اين عوامل رفتار كند.

4. احساس فقر، احساس ظلم، احساس از دست دادن حيثيت جهاني، و احساس محروميت از استکمالات معنوي و اخلاقي از عوامل مهم ايجاد بحران در جوامع به شمار مي‌روند و از نظر اسلام نيز بهره‏برداري از نقاط ضعف مادّي جامعه براي برپا كردن نهضت اجتماعي‏اي كه هدف اصليش اصلاحات معنوي است، موجّه و مشروع است.

5. استفاده از نيروهاي فکري بايد در کنار نيروهاي نظامي و اقتصادي قرار گيرد تا نظام حاکم بتواند وضع موجود را در هر شرايطي حفظ نمايد.

6. اسلام، با قاطعيت يك آيندهٔ تكاملى را براى جامعه انسانى پيش‌گويى مى‌كند و شکست‌هاي ظاهري انبياي الهي را مانع تحقق وعدهٔ الهي مبني بر حاکميت مؤمنان حقيقي در زمين نمي‌داند.

7. با توجه به نظريه‌هاي مطرح شده و تبيين ديدگاه اسلام در زمينهٔ تحولات اجتماعي، و به‌ويژه انقلاب، مي‌توان ويژگي‌هاي يک انقلابي که از اسلام الهام مي‌گيرد را برشمرد و ماهيت آن را مشخص ساخت؛ مطلبي که در درس آتي مورد توجه قرار خواهد گرفت.