اسلام و آزادى انديشه

پرسش:

آيا انسان در شنيدن و يا مطالعه هر سخن و ديدگاهى آزاد است؟ و اگر پاسخ منفى است، آيا اين نوعى محدود كردن فكر و انديشه به حساب نمى‌آيد؟

پاسخ: تضارب انديشه‌ها و شنيدن سخنان و ديدگاه‌هاى گوناگون وسيله‌اى است كه به جويندگان حقيقت كمك مى‌كند تا در پرتو آن بهترين را انتخاب كنند و در نتيجه برنامه‌هاى رفتارى خود را نيز به برترين صورت تنظيم نمايند. اسلام نيز اين وسيله ارزنده را مى‌پسندد و كسانى را كه پس از شنيدن سخنان و آراء مختلف، بهترين آنها را بر مى‌گزينند، «هدايت شدگان» و «خردمندان» لقب مى‌دهد:

«الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذِينَ هَداهُمُ اللّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الاَْلْبابِ»[1]

همان‌گونه كه از ظاهر آيه پيداست اين تجليل قرآن ويژه كسانى است كه أحسن قول (= بهترين سخن) را بر مى‌گزينند. امّا اين كه بهترين سخن كدام است و چگونه مى‌توان آن را از ميان ديدگاه‌هاى متفاوت باز شناخت‌؛ مطلبى است بسيار مهم و اساسى كه به هيچ عنوان نمى‌توان از آن غفلت كرد. طبعاً تشخيص و تعيين بهترين ديدگاه براى كسانى امكان دارد كه از جهت داشتن اطّلاعات و قدرت تحليل و نقد سخنان مختلف به حدّى رسيده باشند كه توان شناخت ديدگاه بد، ديدگاه خوب، ديدگاه برتر و ديدگاه برترين را داشته باشند. و اگر گزينش بهترين مربوط به سرنوشت سازترين مسائل زندگى انسان، يعنى مربوط به مبدأ و منتهاى انسان و راهى كه او را مى‌تواند به خوشبختى كامل و سعادت جاويدان برساند، بود مسلماً از اهميّت بيشترى برخوردار خواهد بود، و ضمن آن كه نيازمند آمادگى‌هاى ذهنى و اطّلاعات كافى در زمينه مسائل مورد بحث است، انحراف در اين مسائل و گزينش نگرش و راه اشتباه سعادت ابدى انسان را به مخاطره مى‌افكند.