دين را آن‌گونه كه هست نشناخته، و هر كدام تنها توانسته‌اند گوشه‌اى از حقيقت را بيابند، در حالى كه ما وقتى مى‌توانيم يك برداشت و قرائت را مطلق و ثابت بدانيم كه بى‌هيچ كاستى توانسته باشيم حقيقت دين را دريافت كنيم. از اين قاعده، پيامبران هم مستثنى نيستند، يعنى ايشان و از جمله پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) نيز ـ العياذ باللّه ـ نتوانسته‌اند و نمى‌توانند دين را آن گونه كه خدا معرّفى مى‌كند دريافت كنند چون آنها نيز در حصار فهم بشرى خود محدود شده‌اند و چون فهم انسانى خطا بردار است، احتمال مى‌دهيم كه پيامبر در تلّقى و گرفتن وحى اشتباه كرده باشد. خداوند چيز ديگرى را مى‌خواسته بيان كند و او عوضى و اشتباهى فهميده است و معرفت خود را به عنوان وحى خداوند تلقى كرده است.

بنابراين همه قرائت‌ها و برداشت‌ها معتبرند حتّى اگر هر قرائتى از اسلام ساير قرائت‌هاى از آن را كاملا نفى كند‌؛ زيرا، هيچ اصل ثابت و قطعى در دين نداريم كه تنها يك قرائت از آن صحيح باشد. ممكن است درك شخصى از اسلام اين باشد كه خدا يكى است، و درك ديگرى هم اين باشد كه خدا دو تا و يا هزار تاست و يا اصلا در دين اسلام خدايى وجود ندارد و ما نمى‌توانيم دليلى ذكر كنيم كه ثابت كند درك ما از اسلام صحيح‌تر است! اگر ادعا كنيم كه فهم ما درست است، نمى‌توانيم بگوييم كسى حق ندارد تفسير ديگرى از اسلام داشته باشد، در نهايت مى‌توان گفت: فهم من بر طبق نظر خودم بهتر است، كه چنين حكمى در مورد ديگران نيز صادق است.

به همين دليل همه قرائت‌ها معتبرند و هيچ يك بر ديگرى فزونى ندارد و هر كس مى‌تواند مطابق پسند و سليقه خود يك برداشت و قرائت را انتخاب كند و به همان عمل نمايد، هيچ كس هم حق ندارد ديگرى را به دليل اين انتخاب سرزنش كند چون كسى نمى‌تواند ادعا كند برداشت من صحيح‌تر از برداشت آن ديگرى است. اين برداشت يك صراط مستقيم است و آن هم يك صراط مستقيم ديگر. حتّى يك دين، مثل اسلام، يك صراط مستقيم است و بت‌پرستى هم يك صراط مستقيم ديگر و مسيحيّت و يهوديت هم هر يك صراط مستقيمى ديگرند.

اسلام و اصول و معرفت‌هاى ثابت

همان گونه كه گذشت ادعاى معتبر بودن قرائت‌هاى گوناگون از اسلام، مبتنى بر اين بود كه ما گزاره و فهم ثابتى از اسلام نداريم و همه اصول آن قابل تغيير و تفسيرهاى مختلف است.