اسلام و تغيير ارزش‌ها در گذر زمان و مكان

پرسش:

با عنايت به پيشرفت‌هاى بشر و تغيير شرايط زمان و مكان، آيا مى‌توان گفت: هر آنچه كه رنگ ارزشى دارد بوسيله پيامبر(صلى الله عليه وآله) و در همان صدر اسلام بيان شده است؟

پاسخ: همانگونه كه بارها اشاره كرده‌ايم، دين اسلام دينى جامع است كه قلمرو آن در برگيرنده تمام عرصه‌ها و شؤون زندگى بشر است و مسائل گوناگون زندگى اعم از فردى، اجتماعى، خانوادگى، سياسى، اقتصادى، حكومتى و غيره را شامل مى‌شود. با اين حال همچنان كه پيش‌تر[1] نيز گفته شد بايد بين دو جنبه از رفتارهاى انسانى تفكيك قائل شد: جنبه ارزشى و جنبه ماهوى و كيفيّت انجام اعمال.

آنچه دين روى آن دست مى‌گذارد بيان جنبه ارزشى رفتار است، و اين كار را نسبت به هر رفتارى از رفتارهاى بشر انجام مى‌دهد و حتّى انديشه و فكر انسان را نيز از اين امر مستثنى نمى‌كند. و باز چنان كه گذشت،[2] جنبه ارزشى اعمال از تأثيرى كه رفتارهاى انسان در تكامل يا انحطاط او دارند پيدا مى‌شود و از آنجا كه شناخت رابطه‌اى كه هر رفتارى با مصالح يا مفاسد معنوى، و بويژه سعادت نهايى و مصالح اخروى انسان دارد با ابزارهاى شناختى انسان ـ اعم از حسّ، عقل و تجربه ـ ممكن نيست، بايد به سراغ وحى رفت و از آن استمداد كرد. و هر روز كه انسان در پرتو پيشرفت‌ها و دستاوردهاى نوين علمى روش‌ها و ابزارهايى جديدتر كشف و اختراع مى‌كند و در واقع رفتارهايى تازه‌تر از خود بروز مى‌دهد، باز چون اين رفتارها ـ بمانند همه رفتارهايى كه تا به حال انجام مى‌داده است ـ در تأمين سعادت و خوشبختى اخروى و ابدى او نقش دارند بايد به دين رجوع كرده و جنبه ارزشى آنها را بشناسد تا در پرتو آن راه صحيح را بيابد و به وظيفه‌اى كه خداوند متعال بر دوش او نهاده عمل، و راه رستگارى خود را هموار نمايد.