1. ساده‌ترين و روشنترين دليل عقلى بر ولايت فقيه چيست؟

اصل تنزل تدريجى

مى‌توان با توجه به يك اصل عقلائى، ولايت فقيه را تبيين كرد و آن اينست كه اگر امرى براى عقلا مطلوب بود، ولى به دلايلى تحقّق آن مشكل يا ناممكن گشت، به طور كلى دست از آن برنمى‌دارند، بلكه مرتبه نازلتر آن را انجام مى‌دهند و به تعبير ديگر از اهمّ دست مى‌كشند و به مهمّ مى‌پردازند. آنها در امور مهم نيز اين درجه‌بندى را رعايت مى‌كنند. اساساً درجه‌بندى اهميت امور به همين منظور است كه اگر به دليل شرايطى امر درجه اول ناممكن يا مشكل شد، امر درجه دوم را جايگزين و بَدَل آن قرار دهند. اين اصل عقلايى را «تنزّل تدريجى» مى‌ناميم. كه آن را اسلام نيز پذيرفته است. در فقه موارد فراوانى داريم كه در آنها اين اصل اجرا شده است. براى توضيح اين مطلب به دو مثال اكتفا مى‌كنيم.

1. فرض كنيد كسى قصد خواندن نماز را دارد. ايده‌آل آن است كه نماز به حالت ايستاده خوانده شود، ولى اگر شخصى به علت بيمارى قادر به خواندن نماز ايستاده نيست، آيا بايد نماز را رها كند؟ همه فقها مى‌گويند: هر مقدار از نماز را مى‌تواند، ايستاده بخواند و هرگاه نتوانست نشسته بخواند. در مرتبه بعدى اگر شخصى نماز را نمى‌تواند ايستاده بخواند، دستور فقهى اين است كه نشسته بخواند و اگر نشسته هم نمى‌تواند، خوابيده بخواند.

2. اگر كسى چيزى را براى جهت خاصّى وقف كرد، مثلا منافع باغى را وقف شمع حرم امام معصوم(عليه السلام) كرد، اكنون كه شمعى وجود ندارد، منافع آن باغ را چه كنند؟ آيا مى‌توان گفت چون مورد مصرف اولى منتفى است، اين مال موقوفه را رها كنيم؟! يقيناً چنين‌نيست. بايد در نزديكترين مورد روشنايى مصرف كنيم، مثلا منافع آن باغ را هزينه برق نمائيم، زيرا برق نزديكترين امر به شمع است. اين را «تنزل تدريجى» مى‌ناميم كه اصطلاحاً رعايت «الاهمّ فالاهمّ» نيز ناميده مى‌شود.

فقيه عادل، نزديكترين فرد به امام معصوم

بر اساس نظام عقيدتى اسلام، حاكميت از آن خداست. از طرفى خداى متعال در اداره امور