3. تفسير به رأى

در كنار مفهومِ مقبولِ «تفسيرهاى متعدد»اصطلاح ديگرى به نام «تفسير به رأى» داريم كه بار ارزشى منفى دارد و آگاهان به فرهنگ قرآنى با آن آشنايند. «تفسير به رأى» از روش‌‌هاى ناپسند و نكوهيده در تفسير قرآن يا روايات است. تفسير به رأى آن است كه كسى براساس دلخواه خود معنايى براى آيه و روايتى بيان كند بدون آن‌‌كه قواعد و ضوابط فهم كلام و اصول محاوره عقلايى آن را تأييد كند؛ همين امر نيز نشان دهنده آن است كه اين نوع تفسير، پذيرفتنى نيست. به هر حال وجود اين نوع تفسيرها نيز زمينه طرح تعدد قرائت‌‌ها را پديد مى‌‌آورد.

در آينده خواهيم گفت كه وجود قرائت هاى مختلف ـ با اصطلاحات گوناگون آن ـ بدين معنا نيست كه همه آيات تفسيرهاى متعددى دارند، يا به فرض داشتن تفسيرهاى متعدد، مى‌‌توان به دلخواه و بدون ضابطه يكى را گزينش كرد. تفسير هر متنى قطعاً بايد بر اساس قواعد عرفى و اصول محاوره عقلايى باشد.

4. تأويل داشتن آيات

واژه «تأويل» گاهى به معناى تفسير به كار مى‌‌رود، ولى گاهى مراد از آن، حقايقى غير مادى است كه آيات بدان اشاره دارند و از محدوده درك ما خارجند. قرآن كريم خود به وجود تأويل براى قرآن تصريح فرموده است: فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِيلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ؛[1] اما آنها كه در دل كژى ـ و انحرافى ـ دارند متشابهات را پى مى‌‌گيرند تا فتنه جويى كنند و به تأويل آن دست يابند و حال آن كه تأويل آن را جز خدا نمى داند.