مغالطه در تشخيص معرفت عقلانى

در اين ميان امورى وجود دارد كه عقل به آنها دسترسى ندارد و اين بدان خاطر است كه استنتاج از بديهيات نياز به ضميمه كردن قضيه ديگرى به كبراى قياس دارد كه از راهى غير از عقل به دست مي‌آيد؛ مثلا مي‌گوييم: «هر انسانى ناطق است»، و اگر قضيه «زيد انسان است» را به آن ضميمه كنيم، نتيجه مي‌گيريم: «زيد ناطق است». در اين جا قضيه «هر انسانى ناطق است» كبرى، و قضيه «زيد انسان است» صغراى قياس را تشكيل مي‌دهند و شناخت قضيه «زيد انسان است» از غير طريق عقل و بديهيات صورت مي‌گيرد. ما با چشمانمان زيد را مي‌بينيم و حكم مي‌كنيم كه او انسان است.

حال از كجا دانسته‌ايم كه اين موجود انسان است؟ بديهى است از اين راه كه انسان داراى نشانه‌ها و آثارى است كه آنها را جستجو مي‌كنيم و آنها را در زيد مي‌يابيم، آن گاه مي‌گوييم: «زيد انسان است». اين حكم محتاج مقدمات ديگرى است كه شايد به بديهيات منتهى نشود. براى روشن‌تر شدن موضوع، مثالى از مسايل اجتماعى مي‌آوريم:

بسيارى از مردم مي‌گويند عقل حكم مي‌كند كه زن و مرد در همه چيز و در تمام حقوق متساوى هستند و محروميت از بعضى حقوق را ظلم و ستم به زنان مي‌دانند و اثبات نظريه تساوى زن و مرد را مستند به حكمى عقلى مي‌دانند و به اين وسيله احكام شرعيه‌اي را كه قايل به تفاوت بين زن و مرد است زير سؤال مي‌برند.

ما در اين جا از آنها سؤال مي‌كنيم دليل بر حكم عقل به مساوات زن و مرد در همه چيز، چيست؟ آنها مي‌گويند: چون هر دو انسان هستند و انسانيت بين زن و مرد مشترك است پس بايد حقوق ايشان هم مشترك و همانند باشد و نبايد حقوق زن و مرد را متفاوت قرار دهيم. اگر از آنها