در چگونگى رشد و نموّ و حتى در ساختمان بدنى، قيافه، استعدادهاى هوشى، سن بلوغ و ... تأثير فراوان دارند؛[1]

ـ محيط انسانى و اجتماعى: اين محيط، خود شامل محيط‌هاي بسيارى از جمله محيط خانواده و محيط‌هاي بيرون از خانواده در عرصه‌هاي اجتماعى، سياسى، علمى، فرهنگى و ... است. از ميان اين محيط‌ها، تأثير محيط خانواده بر شکل‌گيري شخصيت انسان، بسى بيشتر و چشمگير است. اين كه محيط خانواده پر از شور و نشاط باشد؛ اين كه پدر و مادر تا چه ميزان داراى حسن تفاهم، سازگارى و حرمت‌گذاري باشند؛ اين كه والدين داراى چه فضيلت‌ها يا رذيلت‌هاي اخلاقى باشند و ...، و خلاصه هر آنچه در محيط خانواده مي‌گذرد، نخستين و بادام‌ترين آثار را در كودك بر جاى مي‌گذارد و شخصيت وى را پى مي‌ريزد.

بعد از خانواده، محيط‌هاي گوناگون ديگر، چون محيط تعليم و تربيت، محيط كار ... تا چگونگى ازدواج و تشكيل خانواده، شخصيت همسر، مجالس و محافل علمى و دينى، مشارکت‌هاي سياسى و ... جملگى در تشكيل يا تغيير شخصيت مي‌توانند مؤثر واقع شوند.

3. گذشت زمان (سن)

يكى از عوامل مستقل ديگرى كه در تحول شخصيت دخالت دارد، سن است. بي‌شک گذشت زمان در تن و روان انسان، گفتار و كردار او، نوع خواسته‌ها و آرزوهاى او

خداوند متعال خطاب به حضرت مريم(عليها السلام) كه تازه از وضع حمل فارغ شده بود، مي‌فرمايد: وَ هُزِّى إِلَيْكِ بِجِذْع النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا: و اين تنه نخل را به طرف خود تكان ده، رطب تازه‌اي بر تو فرو مي‌ريزد.مريم (19): 25. كه حكمتش احتمالاً اين است كه خرما خوردنِ مادر شيرده، در شخصيت كودك اثرى مطلوب مي‌گذارد. جامعه و تاريخ: ص 183.