ه‍ـ ) تبيين نوآوري مطلوب در دين و دستاورد آن

منظور از نوآوري مطلوب که بزرگان و علما بر آن تأکيد مي‌كنند، اجتهاد و پژوهش در علوم اسلامي، به‌ويژه فقه، و در قالب کتاب و سنت و آموزه‌هاي وحياني و استفاده از روش صحيح پژوهش در آن عرصه‌هاست، که در اصول فقه تبيين شده‌اند. در اين‌گونه نوآوري مجتهد به هيچ وجه مطلبي را از پيش خود به دين و فقه نمي‌افزايد، بلکه با استفاده از آموزه‌هاي کتاب و سنت، استنباط و برداشت جديد خود را ارائه مي‌دهد و از احکام کلي و منابع استنباط، فروع جديدي را کشف و استخراج مي‌کند تا پاسخگوي نيازهاي جديد باشند. در پرتو همين نوآوري‌هاي عالمانه و مجتهدانه و مبتني بر منابع استنباط، فقه شيعه در گذر تاريخ تحولات پرشماري را پشت سر نهاده و نوآوري‌ها در هر دوراني بر حجم و غناي فقه افزوده است؛ تا آنجا که امروزه نمي‌توان فقه را از نظر کيفي و کمّي با فقه رايج در زمان شيخ صدوق مقايسه کرد. در مقنع شيخ صدوق، که کتاب فقه ايشان به شمار مي‌آيد و حجم محدودي نيز دارد، متن روايات پس از حذف اسانيد به منزلة فتاواي آن بزرگوار ارائه شده است. پس از شيخ صدوق، شيخ مفيد از قاعده‌هاي اصولي در استنباطات خود بهره گرفت و مقنعه را كه حاصل برداشت‌هاي ايشان از روايات است نه متن روايات، نوشت. از اين روي، مقنعه شيخ مفيد با مقنع شيخ صدوق متفاوت است. از اين جهت، مخالفان اخباري‌مسلك شيخ مفيد، با اينكه وي شخصيتي بس باعظمت بود و امام زمان(عجل الله تعالی فرجه شریف)، در توقيع خود ايشان را ستودند و تأييد کردند، دربارة آن شخصيت بزرگ مي‌گفتند: دو گروه به اسلام خيانت کردند. نخست کساني که خلافت امير مؤمنان(عليه السلام) را غصب کردند و ديگري شيخ مفيد و كساني همچون او که اصول را وارد مذهب شيعه کردند!

در ادامة رشد و تحول فقه، شيخ طوسي با نوآوري‌هاي خود و استفادة گسترده از اجتهاد بر غناي فقه اسلامي افزود و از اين نظر کتاب‌هاي فقهي ايشان قابل مقايسه با مقنع شيخ صدوق نيست. اين نوآوري‌ها و تحولات در فقه ادامه يافت و حتي شخصيت