گفت دين حق تنها يک دين است، بلکه همة اديان خوب و‌ بر حق‌اند. البته طرفداران اين نظريه از لحاظ افراط و تفريط مراتب گوناگوني دارند: بعضي از آنها مي‌گويند همة اديان مانند هم‌اند و هيچ تفاوتي بين آنها نيست، و از اين روي، نمي‌توان يکي از اديان را ترجيح داد؛ برخي مي‌گويند همة دين‌ها خوب‌اند، ولي ممکن است بعضي از آنها بر ديگر اديان ترجيح داشته باشد و اگر ديني در تمام جهات بر ديگر اديان ترجيح نداشته باشد،‌ مي‌توان گفت اين دين تنها از جهت خاصي بر دين ديگر برتري دارد. اما نظر غالب اين است که هيچ ديني بر اديان ديگر ترجيح ندارد و همة اديان صراط‌هايي مستقيم هستند و همة آنها به يک حقيقت مي‌رسند.[1]

خاطره‌اي از ملاقات با مروج پلوراليزم و دين جديد در هندوستان

در سال‌هاي اخير، شخصي مذهب جديدي در هندوستان ابداع کرده است و آن را ترويج مي‌دهد. در سفري که چند سال پيش به هندوستان داشتيم از دوستان خواستم که براي ملاقات با او وقت بگيرند. ملاقات با او تشريفات خاصي داشت، و ابتدا مي‌بايست با معاونان وي هماهنگ مي‌شد تا آنان آداب ملاقات با آن صاحب دين جديد را گوشزد مي‌کردند. در منطقه‌اي که مربوط به آن شخص بود، با گروه‌هاي گوناگون مردم، از کوچک و بزرگ و زن و مرد و با مليت‌هاي گوناگون و حتي پيروان اديان مختلف روبه‌رو شديم. همة آنان براي گرفتن دستورالعمل‌هاي اخلاقي، تربيتي و روان‌شناختي مراجعه کرده بودند. در آنجا براي پيروان و مريدان آن شخص کلاس‌هاي ويژه‌اي برگزار مي‌شد و آنان سرودهايي خاص مي‌خواندند. در آنجا به يک مسلمان ايراني برخورديم که براي عرض سلام و احوال‌پرسي نزد ما آمد. من از او پرسيدم که چرا به