سستي کند. گويا آنچه براي آن کار مي‌کند بر او واجب است و آنچه را در آن سستي و کوتاهي مي‌کند از او نخواسته‌اند. اي مردم، به زودي روزگاري بر شما آيد که اسلام از حقيقت خود تهي شود، همان‌ گونه که ظرفي پر واژگون گردد. اي مردم، خداوند از ستم خويش پناهتان داده است، اما هرگز شما را از امتحان شدن پناه نداده است، و آن برترين گوينده فرمود: «بي‌شک در اين نشانه‌هايي است و ما قطعاً آزمايش کننده‌ايم.»

در گفتارهاي پيشين دو بخش از خطبه 86 نهج‌البلاغه را محور مباحث خود قرار داديم که بخش اول آن خطبه به وصف بزرگان برگزيده و شايستة خداوند پرداخته است، و در برابر، در بخش دوم بدترين بندگان خداوند معرفي شده‌اند. بر آن شديم تا در اين گفتار و گفتارهاي پيش روي، گزيده‌هايي از نهج‌البلاغه را که متناسب با بخش دوم خطبة 86 است از نظر بگذرانيم، و از اين روي، در اين گفتار بخشي از خطبة 102 را برگزيديم. در آغاز خطبة 86 حضرت فرمودند: «محبوب‌ترين بندگان خدا کسي است که خدا او را در پيکار با نفس ياري مي‌کند»؛ يعني خداوند بندة محبوب خويش را از لطف، عنايت و حمايت خود محروم نمي‌سازد و او را به حال خود رها نمي‌کند. اما در اين خطبه حضرت مي‌فرمايند:

وَإِنَّ مِنْ أَبْغَضِ الرِّجَالِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى لَعَبْداً وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَى نَفْسِهِ جَائِراً عَنْ قَصْدِ السَّبِيلِ سَائِراً بِغَيْرِ دَلِيلٍ.

کيفر وانهاده شدن به خويش و حرمان از هدايت الاهي

مبغوض‌ترين و بدترين مردم نزد خداوند کساني هستند که وجدان و خرد خود را سرکوب کرده و دستورات الهي را زير پا نهاده‌اند. در نتيجه خداوند آنان را از عنايات و